Zoals ik vorige keer al beweerde hebben mensen een problematische relatie met grote dieren: ze lopen in de weg, ze vernielen de oogst, of, in het slechtste geval, ze eten je op. Daarom heeft de moderne mens sinds zijn opkomst zo’n 50.000 jaar geleden, zijn uiterste best gedaan zich zoveel mogelijk van die grote probleembeesten te ontdoen. En met succes! Holenberen, mammoeten en reuzenluiaards hadden weliswaar last van een veranderend klimaat, maar het grootschalig in de fik steken van vegetatie en het effectieve jagen van onze voorouders hebben die dieren uiteindelijk de das om gedaan. Uitsterven door menselijk handelen is niets recents, maar is tegenwoordig wel in een sneltreinvaart gekomen.

Grote dieren stammen eigenlijk altijd af van kleinere voorouders. Groot worden kon voor sommige diergroepen een evolutionair voordeel hebben, want als je groot bent dan ben je minder een speelbal van je omgeving: je zult bijvoorbeeld minder snel wegspoelen als het hard regent, of je kunt betrekkelijk gemakkelijk naar een andere plek gaan, want grote dieren kunnen gemakkelijker grote afstanden afleggen dan kleine. Ook ben je minder kwetsbaar voor roofdieren. Allemaal voordelen… als je ze kunt veroorloven, want groot worden kost veel energie en groot blijven ook, want zo’n groot lijf moet worden onderhouden. Ook duurt het meestal langer voor je volwassen bent en dat betekent dat de voortplanting van grote dieren langzamer gaat dan van kleine dieren. Dat is dan weer een nadeel: je kunt niet alles hebben. Het gevolg is dat er dieren van allerlei maten zijn.

Het eigenaardige is dat met de opkomst van de mens de voordelen van het groot zijn compleet wegvielen en de nadelen overbleven. Door technologie (beginnend bij speren), het aanpassen van het landschap (bijvoorbeeld door brand te stichten) en slimme samenwerking was de mens in staat zich juist te richten op de jacht op grote dieren. Waar de meeste roofdieren prooien pakken die kleiner zijn dan zijzelf, daar wist de mens al snel veel grotere buit te maken. En als de voordelen van groot zijn wegvallen, dan blijven de nadelen over: een tragere levensloop, minder nakomelingen en uiteindelijk uitsterven.

Het bovenstaande geldt niet alleen voor landdieren, maar ook voor grote dieren in het water. Van walvissen en dolfijnen weet iedereen wel dat ze kwetsbaar zijn voor de jacht, maar het geldt ook voor grote vissen zoals steuren. De laatste decennia wordt er veel geïnvesteerd in het terugkrijgen van twee soorten steuren in West-Europa. De Europese steur is het zeldzaamst en met uitsterven bedreigd. Ze hebben zich voor het laatst in 1992 in het wild voortgeplant in de Garonne-Gironde in West-Frankrijk. Sindsdien zijn de laatste volwassen dieren naar een kwekerij overgebracht en worden jonge steurtjes in gevangenschap opgekweekt. Het doel is om ze op geschikte plaatsen uit te zetten. De visserij op steuren is officieel geheel gesloten en vissers proberen, als ze per ongeluk een steur in de netten krijgen, die zo netjes mogelijk weer vrij te laten, omdat ook zij daarvan de waarde inzien. Alleen is er naast bijvangst nog een ander probleem en dat is nou juist dat die dieren zo groot kunnen worden: oorspronkelijk wel tot 4 of 5 meter. Steuren vinden het heerlijk om ’s zomers een beetje aan de oppervlakte van het water in de rivier te drijven, hun rug lekker te laten opwarmen en af en toe een visje te verschalken. Niemand die ze wat kon maken in de 90 miljoen jaar dat ze als soort al bestaan. Maar tegen de scherpe scheepsschroeven van de intensieve riviervaart zijn ze niet bestand. Veel dieren eindigen in stukken ondanks bescherming en verbeterde waterkwaliteit. Het is de vraag of er genoeg ruimte is voor zowel ons als deze rivier-reuzen.

Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep

Markandalletjes

* Een deken van wolken, maar kil, zonder warmte!

* Vijftig deelnemers! Bij IVN natuurwandeling Valkenberg. De nieuwe IVN natuurgidsen waren er niet voor niets!

* Al 200 handtekeningen. Nog 1400 nodig voor nut/noodzaak onderzoek bedrijventerreinen met ‘blokkendozen’. Behoud het Groene Goud. Zie websites. Alle lijsten welkom, ook volle! Teken mee!

* Water Natuurlijk stelt vragen aan bestuur Waterschap voor ‘bewaking’ van belangrijke ‘Wateradviezen’ aan gemeentes. Bij vergunningverlening door gemeente IN een EVZ, was advies over vrijhouden EVZ van waterschap ‘vergeten’.

* Foto van aangespoelde laatste steur (?) in Nederland op zandbank in Oude Maas. In 1917 tussen ’s Gravendeel en Dordtrecht. Zo groot groeien ze nu niet meer. Zie bezoekerscentrum Klein Profijt van Hoekschewaards Landschap. Zalmpad 11. Oud Beijerland.

* Natuurwandeling en Nationale tuinvogeltelling. Zaartpark met natuurlijk stromende Aa of Weerijs. Zondag 26 jan. 10-11u30. Aanmelden website IVN Mark&Donge.

* Ooievaars aan de wandel bij Gilzerwouwerbeek en Markdal. Van Grote Zaagbekken (“boterbuiken") in Effense Aa of Weerijs genoot Gert van der Hart.

Joop van Riet - natuurgids IVN Mark&Donge